Gün be gün beyin ile ilgili daha çok bilgiye sahibiz. Bu bilgilerin ilgi çekici kısımlarından biri ise plastisitedir.
Plastisite beynin içsel ve çevresel etmenlere karşı tekrarlar ile beynin yeniden organize olmasını temsil eder. Yani gelişmekte olan ya da gelişmiş merkezi sinir sistemi herhangi bir etmenle yaralanmaya uğradığında fonksiyonunu kaybetmiş olan hücre gruplarının görevlerini çevre hücreler devralır. Ancak bu sürecin doğru devam etmesi için ön şartlar vardır.
Bunlar ise ;
Doğru hareket deneyimi bu etmenlerin başında yer almaktadır. Çünkü beyin hücrelerinin doğru bağlantılar kurması için doğru egzersizler ve hareket alışkanlıkları ile desteklenmesi gerekir. Yapılan çalışmalarda hatırı sayılır miktarda veri göstermektedir ki alışılagelmiş yaşam biçiminin dışına çıkılıp yeni deneyimler edinilmediği sürece plastisite doğru miktar ve hızda, doğru yönde ilerlememektedir.
Yeterli tekrar sayısı ise doğru hareket deneyiminin belli sayılara ulaşması gerektiğini anlatmaktadır. Her beyinin bazı yetileri kazanması için tıpkı normal gelişimde olduğu gibi belli tekrar sayılarına ulaşması gerekiyor ki yeterli nöron bağlantıları istenilen şekilde gerçekleşsin.
Süreklilik yeterli tekrar sayısına ulaşan beynin bu doğru deneyimleri yeterli sıklıkla maruz kalmaya devam etmesini ve bunun istenilen yeti kazanılana kadar devam ettirmesidir.
Stres yine önemli etkenlerdendir. Çünkü salgılanan stres hormonları beynin plastisite açısından en önemli bölgelerinden biri olan hipokampusa olumsuz etki etmektedir. Bebeklerde stres ortamın ısısı, gürültüsü gibi çevresel etmenler olabileceği gibi bazen bağırsak problemleri vs. gibi içsel sebeplerde olabilir. Çocuklarda ise daha çok başarısızlık, psikolojik baskılar vs. olabilir.
Zamanlama ve yaş yukarıda bahse konu olan şartların hızını, miktarını ve kalitesini belirler. Yani terapiye başlama hızı ve yaşı sürecin önemli dinamiklerindendir. Dolayısıyla erken müdahale plastisite açısından oldukça kıymetlidir.
Günlük yaşama adaptasyon yani seansların ve günlük yaşamın bir parçası olması sadece belli aralıklarla yapılan egzersizlerden ziyade bir yaşam biçimi olması oldukça önemlidir.
Ailelerin, gelişimin bu önemli alt yapısını anlamasında kazanılan yada potansiyel olarak kazanılmaya müsait yetenekler açısından oldukça fayda bulunmaktadır. Bir diğer netleşmesi gereken konu ise beynin bir bütün olarak geliştiğinin unutulmamasıdır. Yani gelişen, değişen ve adapte olan beyinden beklentimiz fiziksel, zihinsel, sosyal, duyusal, duygusal vs. olmalı ve beyni bütüncül olarak beslememiz gerekmektedir.
Fzt.M.Turan ÇİĞDEM
Fizyoterapist
Kaynaklar
Carl W. Cotman; Exercise: a behavioral intervention to enhance brain health and plasticity
Barbro B. Johansson; Brain Plasticity and Stroke Rehabilitation
Banu Anlar; Beyinde Plastisite ve Bozuklukları
Deng W; New neurons and new memories: how does adult hippocampal neurogenesis affect learning and memory?
